Huế, với vẻ đẹp thiên nhiên tươi tắn và phong cảnh hữu tình, không chỉ nổi tiếng với cảnh quan hùng vĩ mà còn có những báu vật độc đáo từ thiên nhiên. Trong những kỳ quan đó, không thể không nhắc đến Củ nần – một loài cây kỳ lạ đã trở thành “bí mật” độc của vùng đất này. Mời các bạn cùng khám phá về Củ nần qua bài viết dưới đây.
Củ nần – Không chỉ là một cây
Củ nần, còn được gọi là Củ nê, Dây nần hay Củ nâu trắng, được biết đến khoa học với tên gọi Dioscorea hispida, tên tiếng Anh là Dioscorea hispid. Loài cây này thuộc họ Củ nâu – Dioscoreaceae.
Mô tả
Củ nần có hình dạng độc đáo và thay đổi theo thời gian. Ban đầu, khi còn non, nó có hình cầu, nhưng khi trưởng thành, củ nần có thể kéo dài và có thể kép. Thân của cây cao khoảng 30m, có lông mềm với các lông màu vàng nhạt hoặc nhẵn, hình trụ. Lá của cây có 3 lá chét, có lông nhẵn, giống như lá cây đậu. Lá chét giữa lớn hơn, dài 16cm, rộng 10cm. Cụm hoa của cây to, dài tới 50cm, có hoa đực dày nhiều nhánh và hoa cái thòng. Quả của cây có nang dày lông vàng, có cánh rộng ở phía giữa, tới 16mm. Quả dài tới 55mm, hẹp lại phía trên thành một mũi nhọn tù hoặc tròn. Hạt của cây to, dài 10mm, rộng 6mm, với một cánh lớn màu vàng nâu.
Cây thường ra hoa vào cuối tháng 3.
Đặc điểm của Củ nần
Củ nần được sử dụng làm thành phần chính trong y học, được biết đến với tên gọi Rhizoma Dioscoreae Hispidae.
Nơi sống và thu hái của Củ nần
Cây Củ nần thường mọc hoang trên các nương rẫy hoang, trong rừng còi đồng bằng và được tìm thấy nhiều ở các tỉnh phía Nam của Việt Nam từ Quảng Trị trở vào. Ở phía Bắc, cây cũng có thể gặp ở Bắc Thái và Lạng Sơn. Lá của cây rụng vào mùa khô và mọc lại vào tháng 3-4. Củ nần chỉ được sử dụng sau khi đã loại bỏ các chất độc. Sau khi cắt thành nhiều khoanh nhỏ, nó được ngâm trong nước lã khoảng 3-4 ngày, sau đó nước ngâm được loại bỏ và củ được rửa sạch nhiều lần bằng nước sạch trước khi đem phơi khô dưới ánh nắng mặt trời. Khi nấu, củ cần được đun sôi để loại bỏ thêm các chất độc còn sót lại. Củ nần sau khi được chế biến cẩn thận có thể được dùng làm bánh ăn hoặc nấu xôi, đặc biệt là trong thời kỳ thiếu lương thực hoặc khi đói.
Ở Philippin, Củ nần cũng được sử dụng trong ẩm thực. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng củ nần có nhiều chất độc, do đó khi sử dụng làm thuốc uống, cần phải chế biến cẩn thận để tránh ngộ độc.
Thành phần hoá học
Trong củ nần, cũng như trong lá cây, chúng ta có thể tìm thấy 2 alcaloid độc là dioscorin và dioscorein. Dioscorin là một loại chất độc mạnh, chỉ cần 10mg có thể gây tử vong cho một con ngựa. Còn dioscorein là một chất bay hơi và tương đối ít độc hơn. Ở Ấn Độ, các nhà khoa học đã xác định sự có mặt của các steroid sapogenin, saponin và alcaloid dioscorin và các hợp chất oxo-base của nó thông qua quá trình biến đổi. Trong củ nần, chúng ta cũng có lượng nước ít, nhiều bột, tỷ lệ các hydrat carbon lên tới 76%.
Tính vị và tác dụng của Củ nần
Dioscorin là một alcaloid kết tinh, có tác dụng gây co giật và làm tê liệt trung khu thần kinh. Chất này có một dãy lactonic không trung hoà. Cây Củ nần có vị ngọt sáp, tính mát và có độc. Nó có tác dụng giải nhiệt, tiêu độc, tiêu sưng, giảm đau, khử ứ và cầm máu. Củ có độc đối với nhiều loại vi khuẩn, côn trùng và động vật, nhưng không có hiệu quả đối với đỉa.
Công dụng và chỉ định
Củ nần được sử dụng để giã đắp trị nhọt độc, sâu quảng và đòn ngã bị thương. Ở Malaixia, nước sắc từ thân rễ của cây được sử dụng làm thuốc lợi tiểu hoặc trị thấp khớp mạn tính. Ở Campuchia, củ nần được sử dụng ăn sống ngay sau khi bị rắn hổ mang cắn để ngăn ngừa biến chứng. Ở một số vùng của Philippin, củ nần cũng được sử dụng để chữa dịch hạch và phong thấp cấp tính. Củ nần có thể được nghiền thành bột, dùng riêng hoặc phối hợp với dầu Dừa, lá Thuốc lá, lá Cà độc dược hoặc quả Ớt để trị bệnh lở loét ngoài da do giòi ở gia súc gây ra.
Ở Malaixia và Ấn Độ, củ nần được sử dụng để chế thuốc độc, thường kết hợp với nhựa cây Sui (Antiaris toxicaria) để tăng cường sức mạnh. Để làm thuốc độc tẩm các mũi tên, củ nần được xắt, xát và nghiền nát, sau đó cho vào túi vải để lọc lấy nước. Chất lỏng này được phơi nắng để đậm đặc rồi trộn với nhựa cây sui theo tỷ lệ 1/2.
Cẩn trọng khi sử dụng Củ nần
Củ nần là một loại cây rất độc, chỉ cần một lát xắt củ to bằng quả táo tây đã đủ để làm chết một người lớn trong 6 giờ. Triệu chứng của sự ngộ độc bao gồm ngứa trong cổ họng, kèm theo cảm giác nóng rát, choáng váng, nôn ra máu, khó thở và buồn ngủ.
đọc thêm về Củ nần tại www.lrc-hueuni.edu.vn
