Khi nhắc đến cây bồ kết, chắc hẳn bạn đã nghĩ ngay đến hương thơm dịu nhẹ của quả bồ kết khi được sử dụng trong việc nấu nước gội đầu. Nhưng cây bồ kết không chỉ có tác dụng nuôi dưỡng tóc mà còn mang lại nhiều lợi ích khác tuyệt vời cho sức khỏe của chúng ta. Hãy cùng khám phá những đặc điểm và tác dụng thú vị của cây bồ kết nhé.
1. Đặc điểm thực vật và phân bố
Cây bồ kết có tên khoa học là Gleditsia fera (Lour.) Merr, thuộc họ Vang (Caesalpiniaceae). Cây có một số tên gọi khác như bồ kếp, chùm kết, tạo giác, phác kết (Tày), co kết (Thái). Cây bồ kết có thân thẳng, vỏ nhẵn và gai to, cao khoảng 5 – 7 m. Cành mảnh, hình trụ, lúc đầu có lông sau nhẵn và có màu xám nhạt. Lá của cây bồ kết có lá kép, mọc so le, hai lần lông chim, và có hình dạng thuôn. Cụm hoa của cây bồ kết mọc thành chùm ở ngoài kẽ lá, hoa màu trắng tụ họp 2 – 7 cái trên những cành ngắn. Quả của cây bồ kết có hình dạng đậu mỏng, dài khoảng 10 – 12 cm, và rộng 1.5 – 2 cm.
Cây bồ kết thường mọc nhanh và thường được trồng ở rừng thứ sinh hoặc ven rừng núi đá vôi. Cây ra hoa quả nhiều hàng năm, nhưng tỷ lệ kết quả thu hoạch phụ thuộc vào thời tiết. Bồ kết rụng lá vào mùa đông và lá non mọc lại vào cuối mùa xuân năm sau. Cây cũng có khả năng tái sinh chồi sau khi bị chặt.
2. Cách trồng
Cây bồ kết không kén đất, thường được trồng ở bờ ao, quanh nhà, và ven đường đi ở trung du và đồng bằng. Người ta thường trồng cây bồ kết bằng hạt. Có thể gieo hạt trực tiếp hoặc gieo trong vườn nhà. Để gieo hạt bồ kết, ta chọn những hạt chắc, không bị mọt, ngâm nước rồi gieo. Nếu gieo thẳng, mỗi hốc gieo từ 3 – 4 hạt, sau đó chỉ để lại cây khỏe nhất. Nếu gieo trong vườn ươm, có thể gieo hạt vào các hốc cách nhau 20 x 20cm hoặc gieo thành hàng cách nhau 20cm.
Sau khi gieo, sau khoảng 5 – 6 tháng, cây con có thể được di chuyển để trồng vào đất. Việc trồng cây bồ kết cần tạo hốc cách nhau khoảng 7 – 10cm, kích thước hốc là 40 x 40 x 50cm. Mỗi hốc cần được bón lót 5 – 7kg phân chuồng mục, sau đó đặt cây vào hốc, lèn gốc và tưới ẩm. Có thể sử dụng bèo tây để bao quanh gốc cây để giữ độ ẩm và hạn chế sự phát triển của cỏ dại trong giai đoạn đầu.
Cây bồ kết không cần chăm sóc nhiều, ít bị sâu bệnh. Tuy nhiên, khi cây còn nhỏ, cần chú ý bảo vệ để tránh sự phá hoại từ trâu bò.
3. Thành phần hóa học
Quả bồ kết chứa một số chất có tác dụng như saponin. Trong đó, có một loại sapogenin được gọi là acid albigenic. Theo nhiều tài liệu khác, quả bồ kết chứa khoảng 10% saponin, trong đó có hai loại sapogenin được xác định là acid oleanic và acid echynocystic. Ngoài ra, quả bồ kết còn chứa 8 hợp chất flavonoid, trong đó có saponaretin, vitexin, homoorientin, orienti và luteolin.
4. Tác dụng dược lý và công dụng của quả bồ kết
Quả bồ kết có nhiều tác dụng kháng khuẩn và kháng vi khuẩn. Nhiều nghiên cứu trên ống nghiệm đã chứng minh rằng quả bồ kết có tác dụng ức chế các chủng vi khuẩn như tràng cầu khuẩn, trực khuẩn lỵ shigell, trực khuẩn thương hàn, phó thương hàn, trực khuẩn mủ xanh và phẩy khuẩn tả.
Ngoài ra, quả bồ kết còn có tác dụng tăng cường sự phân tiết của niêm mạc đường hô hấp và có tác dụng long đờm. Nước sắc quả bồ kết cũng có tác dụng kích thích co bóp tử cung cô lập của chuột con trắng.
Quả bồ kết được sử dụng trong nhiều bài thuốc để chữa trị các bệnh như trúng phong, cấm khẩu, hôn mê bất tỉnh, hen suyễn, mụn nhọt, viêm tuyến vú, đau nhức răng.
Hạt bồ kết cũng có nhiều công dụng khác nhau, như chữa đại tiện táo kết, lỵ mạn tính, ỉa mót rặn, lao hạch, ung độc.
Gai bồ kết cũng có tác dụng trong việc chữa mụn nhọt và tuyến vú sưng đau.
Là một trong những loại cây thảo dược quý trong y học cổ truyền, bồ kết có rất nhiều lợi ích đối với sức khỏe. Hy vọng bạn có thể sử dụng bồ kết một cách hiệu quả!
