Cây mướp khía không chỉ là một loại thực phẩm phổ biến mà còn là một bài thuốc quý trong y học dân gian. Với những tính chất dược lý đặc biệt, mướp khía được sử dụng để trị viêm xoang, viêm mũi, chốc lở, rong kinh, băng huyết, tắc tuyến sữa và nhiều bệnh khác. Hãy cùng tìm hiểu về cây mướp khía và những công dụng thần kỳ mà nó mang lại!
Mô tả dược liệu
1. Đặc điểm thực vật
Mướp khía là loài cây thân leo, thân dài khoảng 3-6m, có nhiều rãnh và đường kính khoảng 2cm. Lá của cây có hình tim, răng cưa to, rộng đến 25cm và dài từ 15-20cm. Hoa của cây có màu vàng tươi, mọc thành chùm và có lá bắc màu lục. Quả của mướp khía có hình chùy, kích thước lớn, đường kính khoảng 7-10cm, dài 30-40cm và có các cạnh nhọn dọc (khoảng 10 cạnh). Hạt của quả khi chín có màu đen và bề mặt sần sùi.
2. Bộ phận dùng
Xơ mướp khía thường được sử dụng để làm thuốc, gọi là Ty qua lạc hay Retinervus Luffae Fructus. Ngoài ra, hạt, lá và dây cũng có thể được sử dụng nhưng ít phổ biến hơn.
3. Phân bố
Mướp khía ban đầu xuất phát từ các nước nhiệt đới ở Châu Phi. Ngoài ra, cây còn được trồng ở Madagascar, các nước Nam Á và các vùng có khí hậu nhiệt đới. Ở Việt Nam, mướp khía được trồng nhiều ở các tỉnh phía Nam để làm thực phẩm và làm thuốc.
4. Thu hái – sơ chế
Quả chín của mướp khía được thu hái vào mùa hè – thu khi đã chuyển sang màu vàng và có xơ bên trong ruột. Sau khi thu hái, ta cần bỏ vỏ và hạt, sau đó lấy xơ mướp phơi khô. Nếu dùng dây và lá của cây, ta nên thu hái vào mùa hè. Dược liệu thu hái cần được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ẩm và ánh nắng trực tiếp.
5. Thành phần hóa học
Mướp khía chứa nhiều thành phần hóa học có tác dụng trong điều trị bệnh, bao gồm cucurbitacin C, cucurbitacin B, protein, chất béo, pentosan, tro và đường. Ngoài ra, toàn cây còn chứa các protein như trichosanthin, trichokirin, momordin và triterpenoid A, B, C, D, E, F, G,…
Vị thuốc mướp khía
1. Tính vị
- Rễ, dây, hạt và xơ mướp có vị ngọt và tính bình.
- Lá có vị đắng, chua và tính hàn.
2. Tác dụng dược lý
– Theo Đông Y:
- Rễ của mướp khía có tác dụng thanh nhiệt và giải độc, dây có tác dụng khái hóa đàm và thông kinh hoạt lạc.
- Hạt của cây có tác dụng sát trùng, nhuận táo, tiêu nhiệt và hóa đàm.
- Lá của mướp khía có tác dụng thanh nhiệt, giải độc và chỉ huyết.
- Xơ mướp khía còn có tác dụng hoạt huyết, lợi niệu, tiêu thũng và thông lạc.
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Protein trong hạt mướp có khả năng gây sảy thai và bất hoạt ribosom.
- Ngoài ra, các hợp chất trong hạt còn có tác dụng ức chế enzyme trypsin.
- Dầu trong hạt cũng có tác dụng gây nôn, tiết nước bọt và gây xổ ở chó thực nghiệm.
3. Cách dùng – liều lượng
Mướp khía có thể được sử dụng dạng sắc hoặc dùng ngoài da. Dưới đây là một số liều lượng tham khảo:
- Rễ: 15-30g/ngày
- Dây: 30-60g/ngày
- Lá và xơ: 10-15g/ngày
Bài thuốc và món ăn chữa bệnh từ mướp khía
Mướp khía không chỉ được dùng làm thuốc mà còn được sử dụng để chế biến thành các món ăn ngon và bổ dưỡng. Dưới đây là một số bài thuốc và món ăn từ mướp khía có tác dụng điều trị bệnh và bồi bổ sức khỏe:
- Bài thuốc chữa viêm xoang:
- Chuẩn bị: Thân già và rễ cây mướp khía 8-12g.
- Thực hiện: Sắc uống hàng ngày.
- Bài thuốc điều trị viêm mũi:
- Chuẩn bị: Thân cây mướp khía.
- Thực hiện: Đem sao cháy, sau đó tán bột và thổi vào mũi 2-3 lần/ngày.
- Bài thuốc chữa viêm xoang mũi:
- Chuẩn bị: Thân cây sim 8-12g và thân mướp khía 10-20g.
- Thực hiện: Sắc uống.
- Lưu ý: Nếu gặp phải tình trạng táo bón khi sử dụng bài thuốc này, có thể gia thêm 30-40g vừng đen.
- Món canh mướp khía giúp bồi bổ sức khỏe và hỗ trợ điều trị:
- Chuẩn bị: Thân già của cây mướp khía 8-12g và một ít thịt nạc.
- Thực hiện: Nấu với thịt, sau đó vớt thịt ăn và dùng nước uống.
- Canh mướp khía giúp lợi sữa:
- Cách 1: Dùng móng giò và mướp khía tươi nấu canh ăn thường xuyên.
- Cách 2: Chuẩn bị gạo tấm 100g, cá mè 1 con và mướp khía 10g. Luộc cá lấy nước, sau đó cho gạo vào nấu thành cháo. Gọt bỏ mướp, thái lát và cho vào nấu chín. Nêm gia vị cho vừa miệng và ăn thường xuyên.
- Bài thuốc chữa băng huyết, kiết lỵ, rong kinh và xuất huyết trĩ:
- Chuẩn bị: Xơ mướp khía (ty qua lạc).
- Thực hiện: Đốt tồn tính và tán bột. Mỗi lần dùng 4-8g, chia thành 2 lần uống trong ngày và chiêu với nước ấm.
- Bài thuốc chữa hen suyễn:
- Chuẩn bị: Xơ mướp băm nhỏ, sao 20g và hạt đay giã dập, sao 12g.
- Thực hiện: Trộn đều các vị, sau đó đem sắc và uống khi nóng. Ngày dùng 2 lần liên tục từ 2-3 ngày.
- Bài thuốc chữa tắc tia sữa và viêm tuyến vú:
- Chuẩn bị: Gai bồ kết 10 cái, hành tươi 1 củ và xơ mướp khía 1 cái.
- Thực hiện: Đem các dược liệu băm nhỏ, sau đó sắc với 400ml nước. Dùng 100ml nước còn lại. Chia thành 2 lần uống, dùng liên tục trong 2-3 ngày.
- Lưu ý: Cần kết hợp với việc nắn ngực để thông tia sữa bị tắc.
- Bài thuốc chữa bế kinh:
- Chuẩn bị: Tiết chim bồ câu trắng và xơ mướp.
- Thực hiện: Xơ mướp đốt tồn tính, tán nhỏ và trộn với tiết chim bồ câu làm thành bánh. Sau đó phơi khô và tán nhỏ. Mỗi lần dùng 8g uống với rượu khi đói.
- Bài thuốc chữa bệnh sởi:
- Chuẩn bị: Cỏ mần trầu 8g, cam thảo nam 4g, bạch chỉ, kim ngân và kinh giới mỗi thứ 12g, xơ mướp 20g.
- Thực hiện: Đem các vị thái nhỏ, sao vàng và sắc uống 2 lần/ngày.
Những lưu ý khi dùng dược liệu mướp khía
Khi sử dụng bài thuốc từ mướp khía, cần lưu ý những thông tin sau:
- Các bài thuốc từ mướp khía có thể gây táo bón khi sử dụng. Do đó, cần gia thêm vừng đen và bổ sung nhiều nước và rau xanh vào chế độ ăn.
- Cần phân biệt mướp khía với mướp ta.
- Phụ nữ mang thai nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bài thuốc.
Mướp khía là một loại cây quý mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, để giảm thiểu rủi ro khi sử dụng, nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế. Hãy truy cập www.lrc-hueuni.edu.vn để tìm hiểu thêm về công dụng và cách sử dụng mướp khía.
