Hoàng liên ô rô, còn được biết đến với tên gọi cây mật gấu, là một loại dược liệu quen thuộc trong y học Đông y. Cây này đã được sử dụng từ lâu để chữa trị nhiều bệnh lý, đặc biệt là viêm da, viêm ruột, tiêu chảy, kiết lỵ và nhiều hơn nữa.
Mô tả cây dược liệu
1. Đặc điểm thực vật
Hoàng liên ô rô là một loại cây bụi lớn có chiều cao từ 2-3m. Thân và rễ của cây có màu vàng. Lá mọc so le nhau, có hình lông chim, dài khoảng từ 15-35cm. Mỗi lá chứa từ 7-15 lá chét hình bầu dục hoặc hình trứng lệch không cuống, dài từ 3-9cm, rộng từ 2,5-4,5cm, dày và cứng. Lá chét ở tận cùng to hơn, có cuống, gốc tròn hoặc hơi hình tim với phần đầu nhọn sắc. Mép lá có răng nông và các gân phụ kết thành mạng nổi rõ.
Cụm hoa mọc ở ngọn cây, thành bông ngắn hơn lá. Hoa có màu vàng và lá đài được xếp thành 3 vòng. Hoa gồm 6 cánh nhỏ hơn lá đài bên trong. Phần nhị có bao phấn dài hơn chỉ nhị, bầu hình trụ. Hoa nở vào khoảng tháng 10-11 và quả chứa 1 hạt, mùa quả thường vào khoảng tháng 12-2.
2. Bộ phận sử dụng
Toàn bộ cây bao gồm cả thân, rễ, lá và quả đều được sử dụng làm vị thuốc.
3. Phân bố
Hoàng liên ô rô phổ biến ở các tỉnh miền Nam Trung Quốc như Quảng Đông, Quảng Tây, Giang Tô, Hồ Bắc, Hồ Nam, Chiết Giang, Tứ Xuyên và cả Ấn Độ, Nê Pan.
Ở Việt Nam, cây này thường mọc ở vùng núi cao thuộc các tỉnh miền núi phía Bắc như Điện Biên, Hòa Bình, Hà Giang, Sơn La, Lào Cai.
4. Thu hái và sơ chế
Phần rễ, thân và lá của hoàng liên ô rô có thể được thu hái bất kỳ lúc nào trong năm. Còn riêng quả thì thường được thu hái vào mùa hạ. Sau khi thu hái, dược liệu sẽ được rửa sạch, phơi hoặc sấy khô để bảo quản và sử dụng dần.
5. Bảo quản
Dược liệu hoàng liên ô rô ở dạng khô cần được đặt vào túi kín và bảo quản ở nơi khô ráo, thông thoáng. Nếu không sử dụng hết, nên thỉnh thoảng đem ra phơi lại để tránh nấm mốc hay mối mọt.
6. Thành phần hóa học
Dược liệu hoàng liên ô rô chứa nhiều thành phần có tác dụng điều trị, bao gồm berberin, berban amin, isotetrangin, palmatin, jatrorrhizin, alcaloid, rabdoserrin A, excisanin A và carotene.
Vị thuốc hoàng liên ô rô
1. Tính vị
Dược liệu hoàng liên ô rô có vị đắng và tính mát theo tài liệu y học cổ truyền.
2. Quy kinh
Hoàng liên ô rô có tác dụng đến các kinh Can, Vị, Thận và Phế.
3. Tác dụng dược lý
Theo y học cổ truyền, hoàng liên ô rô có công dụng hạ nhiệt, bổ âm hư, lợi tiểu và làm dịu kích thích. Nó được sử dụng để chữa viêm ruột, kiết lỵ, tiêu chảy, ăn uống không tiêu, viêm da dị ứng, đau mắt đỏ, mụn nhọt và nhiều bệnh lý khác nhau. Ngoài ra, một số hợp chất trong hoàng liên ô rô cũng có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư tử cung. Các thành phần đắng trong cây này giúp kiểm soát đường huyết, hạ sốt và hỗ trợ điều trị cảm lạnh. Ngoài ra, hoàng liên ô rô còn có tác dụng hỗ trợ điều trị rối loạn tiêu hóa, tả lỵ, đau bụng, kháng viêm và bảo vệ gan, thận. Hàm lượng carotene trong lá cây giúp cân bằng quá trình tổng hợp hormone sinh dục nữ và bảo vệ tim mạch.
4. Cách sử dụng và liều lượng
Dược liệu hoàng liên ô rô có thể được dùng đơn lẻ hoặc kết hợp với các vị thuốc khác để tăng hiệu quả. Dạng dùng phổ biến nhất là dạng khô, bằng cách ngâm hoặc ninh để lấy nước uống. Liều lượng khuyến cáo là từ 8-12g mỗi ngày, có thể điều chỉnh linh hoạt tùy thuộc vào từng bài thuốc và mục đích sử dụng.
Các bài thuốc chữa bệnh từ hoàng liên ô rô
Dược liệu hoàng liên ô rô có thể được sử dụng trong một số bài thuốc sau:
1. Bài thuốc chữa viêm gan, vàng da, đau mắt đỏ
Chuẩn bị: 15g hoàng liên ô rô + 10g hạ khô thảo.
Thực hiện: Cho cả hai vị thuốc vào nồi nấu với nửa thăng nước trong khoảng 15 phút. Uống khi thuốc còn ấm với liều dùng 1 thang/ngày.
2. Bài thuốc chữa viêm ruột, kiết lỵ, tiêu chảy, ăn uống không tiêu
Chuẩn bị: 15g hoàng liên ô rô + 15g rễ cốt khí.
Thực hiện: Thái nhỏ cả hai dược liệu rồi sắc chung với 600ml nước. Đun sôi, sau đó giữ lửa nhỏ cho đến khi lượng nước còn khoảng 200ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày khi còn ấm với liều dùng 1 thang/ngày.
3. Bài thuốc hạ sốt
Chuẩn bị: 10g lá hoàng liên ô rô khô + 25g nghệ củ.
Thực hiện: Cho cả hai vị thuốc vào nước sắc với 200ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn 100ml. Nếu muốn, có thể thêm mật ong vào nước sắc trước khi uống. Chia làm 3 lần uống trong ngày.
4. Bài thuốc chữa viêm da dị ứng, mụn nhọt, mẩn ngứa
Chuẩn bị: 15g lá hoặc rễ hoàng liên ô rô + 20g lá khổ sâm.
Thực hiện: Cho cả hai vị thuốc vào nồi nấu lấy nước đặc. Dùng nước này để rửa trực tiếp lên vùng da cần điều trị.
5. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư phổi
Chuẩn bị: 15g hoàng liên ô rô + 30g thạch quỳ rễ + 6g toàn yết + 9g cương tàm + 9g câu đằng + 30g trư ương ương + 30g xà lục cốc.
Thực hiện: Cho cả bảy vị thuốc vào nước sắc uống trong ngày. Sử dụng với liều lượng 1 thang/ngày.
6. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư mũi họng
Chuẩn bị: 60g hoàng liên ô rô + 40g thạch bì + 45g hạ khô thảo + 9g cam thảo.
Thực hiện: Cho cả bốn vị thuốc vào nước sắc với 1 thăng nước trong 30 phút. Uống khi thuốc còn ấm với liều dùng 1 thang/ngày.
7. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan
Chuẩn bị: 30g hoàng liên ô rô + 30g long quỳ.
Thực hiện: Cho cả hai vị thuốc vào nước sắc với khoảng 1 lít nước trong 20 phút. Chia làm nhiều lần uống trong ngày khi thuốc còn ấm với liều dùng 1 thang/ngày.
Những lưu ý khi sử dụng hoàng liên ô rô
Mặc dù hoàng liên ô rô mang lại nhiều lợi ích trong việc điều trị bệnh, nhưng nếu sử dụng không đúng cách, có thể gây tương tác với một số loại thuốc khác và có tác dụng phụ không mong muốn. Do đó, chúng ta cần lưu ý:
-
Hoàng liên ô rô có thể tương tác với một số loại thuốc khác như Biaxin, Crixivan, Viagra, Halcion, Neoral, Sandimmune, Mevacor. Trước khi sử dụng nên tham khảo ý kiến bác sĩ.
-
Có thể gây tác dụng phụ như nóng da, ngứa và dị ứng như phát ban hoặc nổi mẩn đỏ.
-
Không sử dụng cho phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Với những thông tin trên, hy vọng bạn đã hiểu hơn về cây mật gấu hoàng liên ô rô và tác dụng của nó trong y học Đông y. Để biết thêm chi tiết, hãy truy cập www.lrc-hueuni.edu.vn để tìm hiểu thêm.
