Chào bạn đến với trang web www.lrc-hueuni.edu.vn! Hôm nay chúng ta sẽ khám phá về một loại thảo dược độc đáo có tên là Bảy lá một hoa hay còn được gọi là Thất diệp nhất chi hoa, Tảo hưu, Cúa dô. Loại thảo dược này thuộc họ Bảy lá một hoa (Trilliaceae) và có tên khoa học là Paris vietnamensis (Takht.) H. Li. Hãy cùng tìm hiểu về đặc điểm, phân bố và công dụng của loại cây này.
Mô tả cây Bảy lá một hoa:
Cây Bảy lá một hoa là một loại cây thảo sống lâu năm, cao khoảng 0.5-0.7m. Thân cây có nhiều đốt, mập mạp và có những ngấn ngang và sẹo lớn. Thân cây thẳng đứng, cao khoảng 1m, không phân nhánh, màu lục hoặc hơi tím. Ở giữa thân cây có một tầng lá mọc vòng quanh từ 6-8 cái, thường là 7, lá hình trứng-bầu dục hoặc mác thuôn. Lá có độ dài khoảng 15-20cm, rộng 8-10cm, đầu nhọn, mép nguyên, mặt dưới màu lục nhạt hoặc hơi tím đỏ. Hoa của cây Bảy lá một hoa có lá đài hình mũi mác màu lục, được xếp thành vòng trên thân cây. Số lá đài thường bằng hoặc xấp xỉ số lá và số cánh hoa. Cánh hoa dạng dải, xoắn ít tới nhiều, dài hơn lá đài 1,2 – 2 lần. Cây có nhị từ 8-14, số lượng nhị thường gấp 2 lần số lượng lá, lá đài và cánh hoa. Bầu của cây có cạnh bầu lõm sâu, có 4-7 cạnh, số cạnh bầu thường bằng với số lá, lá đài, cánh hoa và thùy của đầu nhụy. Phần gốc của vòi nhụy – đỉnh bầu thường có màu sắc đa dạng từ màu tía, tím tới màu xanh lam. Paris vietnamensis được phân biệt với các loài khác thuộc chi Paris ở những đặc điểm đặc trưng như nhị có trung đới kéo dài hình trụ ngắn 1-1.5mm, cánh hoa dài hơn đài 1,5 – 2 lần, cạnh bầu lõm sâu, lát cắt ngang qua bầu hình sao, nhụy gần như xẻ từ gốc với phần hợp (vòi nhụy) rất ngắn, phần xẻ thành các thùy (đầu nhụy) dài và hạt có áo hạt màu đỏ.
Phân bố loài cây Bảy lá một hoa
Ở Việt Nam, các loài thuộc chi Paris đang bị khai thác mạnh mẽ để làm thuốc và bán qua biên giới, dẫn đến việc nguồn dược liệu này trong tự nhiên ngày càng thu hẹp. Theo nghiên cứu của Nguyen Quynh Nga et al. (2016), đã ghi nhận 8 loài và 2 thứ thuộc chi Paris phân bố rải rác ở một số tỉnh miền núi phía Bắc cho tới vùng núi cao miền Trung và Tây Nguyên. Trong số đó, P. vietnamensis H.Li là một trong những loài có phân bố rộng nhất. Việc quan sát các quần thể của loài này trong tự nhiên cho thấy tỉ lệ đậu hạt và khối lượng thân rễ của các cá thể khá cao so với các loài khác trong chi. Hiện nay, Bảy lá một hoa Việt Nam đang được các cơ sở nghiên cứu tích cực thu thập trong tự nhiên để nghiên cứu, bảo tồn và nhân trồng.
Cách trồng cây Bảy lá một hoa
Bảy lá một hoa là một loại cây thích nơi có khí hậu ẩm mát, ít gió nhưng không chịu ướng. Cây thường được trồng trong vườn cây thuốc ở một số địa phương. Cây có thể được nhân giống bằng hạt hoặc bằng thân rễ. Mỗi cây chỉ có một hoa, mỗi hoa chỉ có một ít hạt nên hệ số nhân giống bằng hạt không cao. Thân rễ của Bảy lá một hoa có nhiều đốt chứa mắt ngủ, có thể tách ra từng đoạn để trồng. Thời vụ trồng chủ yếu là mùa xuân và mùa thu. Đất trồng nên chọn đất nhiều màu, cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ dại lên thành luống để thoát nước khi cần. Cây Bảy lá một hoa là loại cây đặc biệt ưa bóng, vì vậy phải trồng dưới tán cây khác hoặc ở vườn có mái che. Nơi trồng tốt nhất là ở vùng núi, có độ cao từ 800m trở lên. Mật độ trồng là mỗi cây chỉ có 1 thân nhỏ cao không quá 1m, vì vậy cần trồng dày, khoảng cách 30 x 30cm hoặc 30 x 35cm. Tuy nhiên, cây Bảy lá một hoa rất dễ bị thối thân rễ, nên cần thoát nước tốt, đặc biệt là trong thời tiết mưa nắng thất thường.
Công dụng và thành phần hóa học của cây Bảy lá một hoa
Thân rễ của cây Bảy lá một hoa là bộ phận được sử dụng. Thân rễ có vị đắng, hơi cay, tính hơi lạnh, hơi độc, vào kinh can. Thân rễ có tác dụng xổ hạ, lợi tiểu, tiêu đờm, thanh nhiệt, giải độc. Từ cao phân đoạn etyl axetat và butanol của thân rễ Bảy lá một hoa, đã phân lập được nhiều hợp chất tinh khiết có hoạt tính sinh học, bao gồm diosgenin, stigmasterol, gracillin, paris saponin D, paris saponin H và nhiều hợp chất khác. Thân rễ của cây cũng có tác dụng chống đột biến, kháng khuẩn và chống ung thư.
Cách sử dụng và liều dùng
Thân rễ của cây Bảy lá một hoa thường được sử dụng tươi hoặc phơi khô. Cách sử dụng bao gồm uống dưới dạng thuốc sắc hoặc dùng ngoài cho các trường hợp cần sát trùng, tiêu sung và giã thân rễ đắp lên những nơi sung đau, vết rắn cắn, tràng nhạc, mụn lở, nhọt. Liều dùng thông thường là ngày uống 4-12g thân rễ dưới dạng thuốc sắc. Tuy nhiên, người hư hàn cần cân nhắc trước khi sử dụng.
Chúng tôi hy vọng thông tin trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về vị thuốc Bảy lá một hoa – Thất diệp nhất chi hoa. Nếu bạn quan tâm đến các vấn đề về y học cổ truyền và cần tư vấn, hãy truy cập trang web www.lrc-hueuni.edu.vn để biết thêm thông tin chi tiết.
