Khiếm thực, một loại vị thuốc quen thuộc trong Đông y, có nguồn gốc từ phần củ của cây hoa súng. Với vị ngọt và tính bình thường, dược liệu này đã được sử dụng để điều trị các bệnh như đau lưng, mỏi gối, tê thấp, di tinh, đi đái nhiều và nhiều tình trạng khác. Hình ảnh cây khiếm thực, một dược liệu quý, xuất hiện trong rất nhiều bài thuốc chữa bệnh.
Tên gọi và thông tin về khiếm thực
- Tên gọi khác: Kê đầu thực, Nhạn đầu, Thủy kê đầu, Kê đầu liên, Khiếm thật, Khiếm thực mễ, Đại khiếm thực.
- Tên khoa học: Semen euryales Ferox
- Họ: Hoa súng (Nymphaeaceae)
Mô tả về cây dược liệu khiếm thực
- Đặc điểm thực vật: Khiếm thực là một cây thuốc mọc phổ biến ở các đầm ao và sống hằng năm. Lá của cây có hình tròn rộng và nổi lên trên mặt nước. Mặt trên của lá có màu xanh còn mặt dưới thì có màu tím.
- Phần quả và hạt: Cành mang hoa thường trồi lên trên mặt nước, mỗi cành có một hoa, sáng nở và chiều héo. Phần quả có hình cầu, là chất xốp với gai ở mặt ngoài. Phần hạt có hình cầu màu đen và chắc chắn.
- Mô tả dược liệu: Dược liệu khiếm thực có hình cầu, đa phần là hạt vỡ. Hạt hoàn chỉnh có đường kính từ 5 – 8mm. Phần vỏ hạt có màu đỏ nâu, một đầu có màu trắng vàng chiếm khoảng 1/3 hạt. Sau khi bỏ đi lớp vỏ lụa, hạt có màu trắng và chất tương đối cứng.
Sử dụng và phân bố của khiếm thực
- Trung Quốc sử dụng phần quả của khiếm thực để làm vị thuốc. Ở Việt Nam, phần củ của cây hoa súng được sử dụng để thay thế với những tác dụng tương tự.
- Dược liệu này rất phổ biến ở Trung Quốc, đặc biệt ở các tỉnh giáp ranh với Việt Nam như Quảng Tây, Vân Nam và Quảng Đông.
Bảo quản và thành phần hóa học của khiếm thực
- Khiếm thực dễ bị mọt nên cần được phơi hay sấy khô thật khô trước khi bảo quản. Để nơi thông thoáng, tránh ẩm thấp và ánh nắng trực tiếp.
- Khiếm thực chứa nhiều thành phần hóa học có lợi như catalaza, tinh bột, protid, hydrat carbon, calcium, nicotinic acid, vitamin C, thiamine và phosphor.
Tính vị và tác dụng dược lý của khiếm thực
- Tính vị: Khiếm thực có vị ngọt, tính bình và không độc theo các tài liệu Đông y.
- Quy kinh: Dược phẩm hóa nghĩa, Trung dược học, Đông dược học thiết yếu và Lôi công bào chế dược tính giải quy vào kinh Thận, Tỳ, Tâm và Vị.
- Tác dụng dược lý:
- Theo y học hiện đại: Chưa có nghiên cứu nào được công nhận về tác dụng dược lý của khiếm thực.
- Theo y học cổ truyền: Khiếm thực có công dụng ích tinh khí, bổ trung, giảm khát, làm sáng mắt, lợi phế, trừ thấp và có tác dụng chữa đau nhức dây thần kinh, đau lưng mỏi gối, tê thấp, đi đái nhiều và di tinh.
Cách sử dụng và liều lượng khiếm thực
- Khiếm thực có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào từng bài thuốc hoặc mục đích sử dụng. Thường là dùng tươi, phơi hoặc sấy khô để làm nước uống, sao vàng hay tán thành bột để làm viên hoàn.
- Liều dùng khuyến cáo cho một ngày là từ 12 – 20g. Tuy nhiên, liều lượng này có thể thay đổi khi kết hợp với các vị thuốc khác.
Bài thuốc chữa bệnh từ khiếm thực
Dưới đây là một số bài thuốc chứa khiếm thực và có tác dụng điều trị một số bệnh:
- Bài thuốc trị viêm phế quản mãn tính, hư suyễn ở người già.
- Bài thuốc trị khí nhược, thận hư, tiểu tiện đục.
- Bài thuốc trị mất ngủ, di mộng tinh.
- Bài thuốc trị thận hư, tỳ hư, đại tiện lỏng, đái dầm, di tinh.
- Bài thuốc trị chứng đau lưng mỏi gối, tiểu đêm, ăn uống kém, tỳ hư.
- Bài thuốc trị các chứng tiêu chảy lâu không dứt, tỳ hư bất vận, ăn uống kém, cơ thể mệt mỏi.
- Bài thuốc trị đái tháo đường.
- Bài thuốc trị đới hạ do thấp nhiệt.
- Bài thuốc trị đới hạ do tỳ thận hư.
- Bài thuốc trị tiêu chảy mãn tính do tỳ hư.
- Bài thuốc trị tiêu chảy ở trẻ em do tỳ hư.
- Bài thuốc trị chứng hoạt tinh.
- Bài thuốc trị chứng bạch đới do thấp nhiệt.
- Bài thuốc trị bạch đới nhiều ở phụ nữ.
- Bài thuốc trị chứng bạch đới do thấp nhiệt.
- Bài thuốc trị bạch đới nhiều ở phụ nữ.
- Bài thuốc ích thận cố tinh.
Kiêng kỵ và lưu ý khi sử dụng khiếm thực
- Trong một số trường hợp, việc dùng khiếm thực có thể gây ra vấn đề không mong muốn, ví dụ như ăn quá nhiều dược liệu có thể gây trở ngại cho tiêu hóa. Không nên dùng khiếm thực khi tiểu không thông hoặc táo bón.
- Điều quan trọng là bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ khiếm thực. Sử dụng không đúng cách có thể gây ra các vấn đề không mong muốn.
Đừng quên truy cập www.lrc-hueuni.edu.vn để tìm hiểu thêm thông tin về Đại học Huế và các dịch vụ chất lượng mà chúng tôi cung cấp.
Nguồn: Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh.
