Cây cơm nguội không chỉ là một cây trong y học cổ truyền mà còn có rất nhiều công dụng trong việc điều trị nhiều bệnh lý. Từ viêm gan, các bệnh về thực quản, viêm da, chàm, đau nhức xương khớp cho đến hỗ trợ điều trị ung thư thực quản, cây cơm nguội đã góp phần không nhỏ trong y học cổ truyền.
Mô tả dược liệu cây cơm nguội
1. Đặc điểm sinh thái
Cây cơm nguội có thân cao khoảng 1.5m, phân thành nhiều nhánh, thân cành nhẵn và rất mềm. Lá cây thuôn, dài, hình mác, lá tù, có mũi ngắn, nhọn hoặc tù ở đầu. Mép lá có thể thẳng hoặc hơi lượn sóng, mỏng như giấy, dài khoảng 5-12 cm, rộng 1-2.5 cm.
Hoa cơm nguội có màu hồng, thường mọc xếp ở gần tán lá, mọc dày khoảng 2-12 hoa trên một trục chính, chiều dài trục khoảng 2.5 cm, thường mọc ở nách lá. Trái cơm nguội hình cầu, đường kính quả khoảng 3-4 mm, đầu quả cứng, có 5 cạnh dọc ở bên, cạnh mờ dần khi quả chín.
Mùa hoa của cây là từ tháng 2-8 và mùa quả từ tháng 5-12. Cây cơm nguội thường được tìm thấy ở nhiều tỉnh thành của Việt Nam như Lào Cai, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hà Tây, Ninh Bình, Nghệ An và Gia Lai.
2. Bộ phận sử dụng dược liệu
Lá cây cơm nguội được sử dụng để làm dược liệu. Tên khoa học của lá cây cơm nguội là Folium Ardisiae Quinquegonae.
3. Phân bố
Cây cơm nguội được tìm thấy ở nhiều nước như Trung Quốc, Indonesia, Malaysia và Việt Nam. Ở nước ta, cây cơm nguội phổ biến ở Lào Cai, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hà Tây, Ninh Bình, Nghệ An và Gia Lai.
4. Thu hái – Sơ chế
Lá cây cơm nguội có thể thu hái quanh năm. Sau khi thu hái, lá cần được rửa sạch, phơi khô, bó lại và bảo quản cho đến khi dùng.
5. Bảo quản dược liệu
Dược liệu cơm nguội cần được bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh độ ẩm cao.
6. Thành phần hóa học
Một số thành phần chính được tìm thấy trong 100g lá non cơm nguội bao gồm:
- 76.9g nước
- 13g carbohydrate
- 2.6mg carotenoid
- 4.1g protein
- 3.9g chất xơ
- 30mg vitamin C
- Các Triterpenoid và các dẫn chất
- Các Steroid
Vị thuốc từ cây cơm nguội
Dược liệu từ cây cơm nguội có tính mát và được sử dụng để kháng viêm, giảm đau và điều trị các bệnh ngoài da.
- Tính vị
Cây cơm nguội có tính mát, vị hơi cay và chát.
- Tác dụng của cây cơm nguội
Theo y học hiện đại, nước sắc lá và cành cây cơm nguội có tính kháng sinh cao, có thể ức chế nhiều vi khuẩn đường ruột và vi khuẩn ngoài da. Ngoài ra, cây còn có tác dụng kháng viêm, giảm đau và trục kỵ ở phụ nữ sau khi sinh.
Theo y học cổ truyền, cây cơm nguội có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, chỉ huyết, hoạt huyết, tiêu thũng và khử độc.
- Cây cơm nguội trị bệnh gì?
Cây cơm nguội thường được sử dụng để điều trị một số bệnh lý sau:
- Ho dai dẳng, kéo dài
- Trị té ngã, chấn thương, sưng đau
- Chữa kiết lị, tiêu chảy
- Chữa ăn tay chân, chàm da
- Điều trị phong thấp, xương khớp đau nhức
- Chữa viêm gan do virus
- Chữa mề đay mẩn ngứa, viêm nhiễm ngoài da
- Hỗ trợ cải thiện ung thư dạ dày
- Cách dùng – Liều lượng
Cây cơm nguội có thể dùng để uống hoặc thoa ngoài, có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác. Liều dùng không cố định và phụ thuộc vào đơn thuốc và chỉ định của thầy thuốc.
Bài thuốc sử dụng cây cơm nguội
Lá cây cơm nguội thường được sử dụng để sát khuẩn và điều trị nhiều bệnh lý ngoài da.
-
Chữa tiêu chảy, lỵ: Dùng lá cơm nguội khoảng 40-60g, rửa sạch, sắc lấy nước, dùng uống chia thành 2-3 lần trong ngày. Ngoài ra, có thể dùng lá cơm nguội, rau sam, mỗi vị đều 20g, nấu thành canh, dùng ăn mỗi ngày khoảng 1-2 lần.
-
Chữa bệnh phong tê thấp, xương khớp đau nhức: Dùng khoảng 12g vỏ thân và lá cây cơm nguội, sao vàng, 12g dây đau xương, 12g thổ phục linh, sắc thành thuốc, chia thành 2-3 lần uống trong ngày. Mỗi ngày dùng một thang thuốc, liên tục trong 10-15 ngày.
-
Chữa bệnh bạch đới, khí hư: Dùng lá cây cơm nguội khoảng 50-80g, sắc lấy nước dùng uống mỗi ngày một thang. Bên cạnh đó, kết hợp dùng lá nấu nước, pha thêm phèn chua dùng ngâm rửa mỗi ngày.
-
Điều trị bệnh chàm, nước ăn tay chân: Dùng một lượng vừa đủ lá cây cơm nguội nấu thành nước, dùng để ngâm rửa vùng da bệnh.
-
Điều trị viêm nhiễm ngoài da, mề đay mẩn ngứa: Dùng lá cây cơm nguội và nghề răm, mỗi vị phân lượng bằng nhau, nấu thành nước, dùng để tắm rửa. Dùng bã lá xát lên vùng da bị tổn thương.
-
Chữa bệnh viêm gan: Dùng 20g lá cây cơm nguội, 20g diệp hạ châu (chó đẻ răng cưa), 16g cam thảo đấu, 12g rau má khô, sắc lấy nước, chia thành 2-3 lần dùng uống trong ngày. Mỗi ngày uống một thang thuốc.
-
Bài thuốc hỗ trợ cho phụ nữ mới sinh con: Dùng 20g cây cơm nguội, 30g cây dủ dẻ, 30g ngũ gai bì gai (hay cây chân chim), 20g lá gai, 30g cây mua. Cắt nhỏ các loại dược liệu, sau đó sắc cùng 2 lít nước, để khi còn 1 lít thì dùng uống trong ngày. Sử dụng liên tục trong 15-30 ngày.
-
Bài thuốc chữa ho dai dẳng không dứt: Dùng cây cơm nguội, cây thuốc giòi, mỗi vị 20g, trần bì (vỏ quýt) 2 cái, cam thảo 8g hoặc cam thảo đất 12g, sắc với 1 lít nước, đến khi còn phân nửa thì dùng uống trong ngày. Sử dụng liên tục trong 3 ngày liên tục để cải thiện các triệu chứng.
-
Hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày, ung thư thực quản: Dùng 60g lá cơm nguội, sắc lấy nước dùng mỗi ngày một thang.
-
Hỗ trợ điều trị chấn thương do té ngã: Dùng một lượng lá cơm nguội vừa đủ, gừng tươi 1 củ, muối trắng 1 muỗng cạnh. Rửa sạch, giã nát các nguyên liệu cùng với muối, băng vào vết thương. Mỗi ngày thay băng một lần.
Kiêng kỵ sử dụng cây cơm nguội
Cây cơm nguội không nên sử dụng cho phụ nữ đang mang thai do có tác dụng kỵ thai. Ngoài ra, vỏ thân và rễ của cây cũng chứa một lượng độc tố nhẹ. Do đó, nước ngấm từ rễ và thân cây thường được sử dụng như một loại thuốc trừ sâu. Do độc tính của thân và rễ cây có thể gây tác động lên hệ thống thần kinh trung ương, nên chỉ sử dụng dược liệu theo hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ.
Dưới đây là một số bài thuốc được sử dụng từ cây cơm nguội trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc từ cây cơm nguội cần phải được tham khảo ý kiến từ các chuyên gia y tế trước khi áp dụng.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
