Chút chít là một loại rau mọc hoang phổ biến trên khắp vùng đồng bằng và miền núi của Việt Nam. Lá non của cây chút chít có vị đắng nhẹ, là một món ăn ngon và cũng là một loại thuốc quý trong dân gian. Chút chít có thể được đắp ngoài da để trị hắc lào, ghẻ ngứa. Khi uống, chút chít có tác dụng như một loại thuốc nhuận tràng, giúp điều trị táo bón. Hãy cùng tìm hiểu công dụng, cách dùng và những điều cần biết về chút chít trong bài viết này.
1. Mô tả
Chút chít còn được biết đến với nhiều cái tên khác như Trút trít, Lưỡi bò, Ngưu thiệt, Dương đề. Có nhiều loại chút chít khác nhau, như Rumex crispus L., Rumex wallichi Meisn, Rumex acetosa L. và một số loài thuộc chi Rumex khác, đều thuộc họ Rau răm (Polygonaceae).
Chút chít là một loại cỏ nhỏ, cao khoảng 0,4 – 1,2m. Thân cây chút chít cứng, ít phân nhánh và trên thân có rãnh dọc. Lá của cây mọc so le, có phiến lá rộng tới 5cm, dài từ 15 – 20cm, mép lá nguyên, lượn sóng. Hoa của chút chít mọc sít nhau và quả chút chít có ba cạnh, dưới có đài tồn tại.
2. Thu hái và bào chế
2.1. Thu hái
Chút chít có thể tìm thấy mọc hoang khắp nơi trên vùng đất ẩm ướt từ miền xuôi đến miền ngược. Ngay cả những vùng cao và mát như Sa Pa (Lào Cai) cũng có chút chít. Tuy nhiên, hiện nay chút chít ít được khai thác quy mô lớn.
Tuỳ vào mục đích sử dụng, toàn bộ cây chút chít có thể được dùng.
Rễ chút chít có thể đào quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa thu đông, trong các tháng 8, 9, 10.
2.2. Bào chế
Sau khi thu hái, rửa sạch đất và cắt bỏ rễ con, cây chút chít có thể được phơi khô.
Bộ phận của chút chít được sử dụng làm thuốc bao gồm lá, rễ và hạt của cây.
3. Thành phần hoá học
Chút chít chứa nhiều thành phần hoá học quan trọng. Ví dụ như Rumex crispus chứa Rumicin, chrysarobin, β-sitosterol, hexadecanoic acid, hexadecanoic-2,3- dihydroxy propyleste, chrysophanol, physcion, emodin, chrysophanol-8-Oβ-D-glucopyranoside, physcion-8-O-βD-glucopyranoside, emodin-8-O-β-Dglucopyranoside, gallic acid, (+)-catechin, kaempferol, quercetin, kaempferol-3-O-αL-rhamnopyranoside, quercetin-3-O-α-Lrhamnopyranoside.
Rumex japonicus chứa Emodin, rutin, rumejaposide, epoxynaphthoquinol, chrysophanol, physcion, 8-O-β-glucopyranoside.
4. Tác dụng dược lý
Rumex crispus giúp bảo vệ xương, có thể tăng sự biểt hóa xương. Nó giảm mất xương mức độ phân tử bằng cách ngăn chặn sự suy giảm cấu trúc vi mô.
Rumex japonicus có tác dụng chống oxy hóa, chống ung thư, chống tăng sinh, kháng khuẩn và chống sự chết tế bào. Nó cũng bảo vệ chống nhiễm trùng huyết ở chuột gây ra bởi liều nhiệt gây chết người đã giết chết E. coli.
5. Công dụng và liều dùng
5.1. Công dụng
Chút chít có tác dụng làm mát, giải độc, nhuận tràng và diệt ký sinh trùng. Nó được sử dụng để trị chảy máu do nóng, kiết lỵ, táo bón và trĩ nội. Ngoài ra, chút chít cũng sử dụng bên ngoài để điều trị các bệnh ghẻ, mụn nhọt, viêm da thần kinh, chàm và hắc lào.
5.2. Liều dùng
Liều dùng chút chít ngoài phụ thuộc vào mục đích sử dụng. Đối với việc sử dụng bên ngoài, có thể bôi nước ép hoặc rễ khô và thoa nước ép chút chít lên khu vực bị ảnh hưởng.
6. Bài thuốc kinh nghiệm
6.1. Thuốc tẩy
- Chút chít thái mỏng 8g
- Cam thảo 4g
- Nước 300ml
Sắc chút chít và cam thảo trong nước cho đến khi còn 150ml. Uống thành nhiều lần trong ngày.
6.2. Viên chút chít nhuận tràng
Mỗi viên chút chít bao gồm:
- Bột chút chít 0.5g
- Bột cam thảo 0.3g
- Diêm sinh đã rửa 0.15g
- Bột hồi 0.04g
Ngày uống 1-2 viên để có tác dụng nhuận tràng, 3-6 viên hay 8 viên để có tác dụng tẩy. Uống vào buổi tối.
6.3. Thuốc hắc lào
- Bột rễ chút chít 100g
- Rượu 500-600 ml
Ngâm bột rễ chút chít trong rượu trong vòng 10 ngày, sau đó bôi lên vùng da bị hắc lào đã được rửa sạch. Có thể dùng bột rễ chút chít để bôi ghẻ hoặc trứng cá.
7. Lưu ý khi sử dụng chút chít
Người mắc các vấn đề hư hàn hoặc tiêu chảy không nên sử dụng chút chít.
Tóm lại, chút chít không chỉ là một loại rau ăn ngon mà còn là một loại thuốc quý. Ngoài việc được sử dụng làm rau, chút chít còn có tác dụng điều trị táo bón, lỵ ra máu và có thể được sử dụng ngoài để trị ghẻ lở, hắc lào và chàm. Tuy nhiên, thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, vì vậy bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng chút chít.
Đọc thêm tại www.lrc-hueuni.edu.vn