Cây Lai, còn được gọi là Ly (Thái) hay Sekiritsu (Nhật Bản), có tên khoa học là Aleurites moluccana Willd. và thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae). Với chất gây tẩy đặc biệt và khả năng làm nguồn dầu pha sơn, cây Lai mang đến không chỉ sự hữu ích mà còn vẻ đẹp tự nhiên.
Mô tả cây Lai
So với cây trẩu, cây Lai mọc chậm hơn nhưng lại có kích thước to lớn hơn, có thể cao tới 10m và sống lâu hơn. Lá của cây Lai khi còn non có màu lục xám nhạt, phủ đầy lông tơ. Khi lá trưởng thành, mặt trên lá bóng, ở những cành non lá chia ba thuỳ, nhưng ở những cành già, lá hơi hình ba cạnh, phía gốc lá ườn, phía đỉnh lá nhọn, cuống lá dài 6-12cm. Cụm hoa chùm kép dài 10-15cm mang nhiều hoa, hoa nở vào cháng 4-5 và quả chín vào tháng 8-9. Đôi khi cây có hai vụ hoa trong một năm. Quả hạch hình cầu nhẵn, trong hạch có một hay hai hạt đường kính 3-4cm.
Phân bố, thu hái và chế biến
Cây Lai được du nhập vào Việt Nam từ rất lâu đời và được cho là có nguồn gốc từ châu Úc. Hiện nay, cây này được trồng phổ biến ở nhiều tỉnh cùng với cây trẩu, đặc biệt nhiều nhất ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, Hà Tây, Hoà Bình, Phú Thọ, Hà Giang, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Cao Bằng và Lạng Sơn. Tại Trung Quốc, cây Lai cũng có thể mọc ở Quảng Tây và Quảng Đông.
Cây Lai chủ yếu được trồng để lấy hạt ép dầu hoặc xâu vào que để đốt thay nến, vì vậy còn có tên gọi khác là quả nến (noix chandelle). Quả được hái vào các tháng 8-9 và 10, sau đó hạt được phơi khô và ép để lấy dầu.
Thành phần hoá học
Trong hạt Lai có từ 55 đến 60% chất dầu béo, có khi hàm lượng dầu có thể đạt tới 65%. Trung bình, 100kg quả khô cho từ 7 đến 10kg hạt và ép 100kg hạt có thể thu được từ 40-45kg dầu. Nếu dùng dung môi để chiết, hàm lượng dầu có thể đạt 55-65%. Dầu ép từ hạt Lai rất trong, rất lỏng ở nhiệt độ 25°C, màu vàng rơm. Tỷ trọng ở 15°C là 0,927, độ axit tính bằng axit oleic là 70, chỉ số xà phòng 175 và chỉ số iốt 137.
Ngoài chất dầu béo, trong hạt Lai còn chứa một chất có tác dụng tẩy mạnh. Chất này thường nằm gần toàn bộ trong khô dầu. Tuy nhiên, dầu Lai vẫn có khả năng gây tẩy cho người dùng.
Công dụng và liều dùng
Dầu Lai có chất gây tẩy mạnh, do đó rất ít được sử dụng để ăn. Thông thường, dầu Lai được sử dụng làm nguồn dầu pha sơn, vì có tính chất dầu khô. Ngoài ra, nó cũng có thể được sử dụng để nấu xà phòng.
Cây Lai cũng được sử dụng trong một số bài thuốc truyền thống. Ví dụ, để chữa đau răng và sâu răng, vỏ thân cây Lai sau khi cạo sạch với bần bên ngoài, được thái nhỏ và phơi khô. Sau đó, lấy 10g vỏ cây Lai, sắc nước cho đặc và ngậm trong miệng một thời gian rồi nhổ đi. Bạn cũng có thể sắc phối hợp với vỏ cây trám, rễ cà dại và rễ chanh để có hiệu quả tốt hơn.
Chăm sóc sức khỏe từ thiên nhiên chưa bao giờ dễ dàng đến thế! Để biết thêm thông tin chi tiết, hãy truy cập www.lrc-hueuni.edu.vn và khám phá ngay những bí quyết từ cây Lai mà thiên nhiên đã ban tặng cho chúng ta. Chúng tôi tin rằng sức khỏe và sự tự nhiên luôn là ưu tiên hàng đầu!
