Nhắc đến cây bòn bọt, chúng ta không thể không nghĩ đến một cây thảo nhỏ với những đặc điểm độc đáo. Lá mọc so le, cành non mang màu đỏ tím, được trang trí bởi lông trắng ngắn và thoát nhìn giống như lá mơ lông. Cành già có màu xanh nhạt. Hoa của cây rất nhỏ, mọc ở kẽ lá thành những cụm 3 hoa hay 4 hoa một, trong đó có hoa đực và hoa cái. Quả của cây có hình dạng giống bánh xe, khi chín có màu đỏ và có 4-5 lá noãn. Mùa hoa của cây thường vào các tháng 3-4.
Phân bố, thu hái và chế biến
Cây bòn bọt có khả năng mọc hoang ở khắp mọi nơi, tuy nhiên, hiện nay mới chỉ được khai thác ở Bắc Giang. Cành và lá của cây được hái về phơi khô và để dành sử dụng khi cần thiết. Cây không cần chế biến gì đặc biệt.
Thành phần hoá học
Mặc dù chưa có tài liệu nghiên cứu chi tiết, nhưng các nghiên cứu sơ bộ cho thấy cây bòn bọt chứa saponin và loại sterolic tannin. Ngoài ra, cây còn có nhiều chất khác chưa được rõ ràng.
Công dụng và liều dùng
Cây bòn bọt có rất nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Một số nơi sử dụng lá cây bòn bọt để giã và vắt lấy nước uống, hoặc đắp lên vết cắn của con rắn độc. Nếu còn cứng hàm, lá cây có thể được nhai để lấy nước. Hiện tại, cây chỉ mới được sử dụng trong phạm vi của nhân dân. Bệnh viện Quân y 108 và Bệnh viện Bắc Giang đã sử dụng cây để chữa trị một số trường hợp phù thận do thiếu dinh dưỡng và phù suy tim, với kết quả đáng khích lệ.
Cách sử dụng cây bòn bọt như sau: 100g lá khô được sắc với 900ml nước, đun còn lại khoảng 300ml. Một ngày dùng trung bình 100ml nước sắc, tương đương với hơn 30g lá khô. Đã có 11 trường hợp phù thận kinh được điều trị, trong đó có 9 trường hợp khỏi phù và 2 trường hợp không may tử vong do phù toàn thân có cổ trướng. Đối với 8 trường hợp phù suy tim, có 3 trường hợp đã khỏi và 4 trường hợp không khỏi. Còn lại 1 trường hợp chết do bệnh tăng mạo vào viện đã nặng và chết sau 2 ngày vào viện. Điều trị cho 3 trường hợp phù do thiếu dinh dưỡng, đều đã khỏi phù. Các tác giả nghiên cứu kết luận rằng cây bòn bọt có tác dụng lợi tiểu rõ rệt, đặc biệt là trên phù phận kinh và phù do thiếu dinh dưỡng. Sau khi rút phù, số lượng nước tiểu giảm, và không có hiện tượng phù trở lại. Tuy nhiên, đối với phù thận, sau khi khỏi phù, vẫn còn những chất bất thường trong nước tiểu, tuyệt đại số lượng chúng đã giảm so với trước điều trị. Đối với phù suy tim, kết quả không thường. Trong những trường hợp suy tim mới và còn bù trừ được, cây bòn bọt có tác dụng, nhưng trong phù suy tim lâu, không có kết quả. Thời gian rút phù trung bình là 15 ngày đối với những trường hợp phù toàn thân, và 7 ngày đối với những trường hợp phù nhẹ ở mặt và chân. Đối với những người đã sử dụng cây bòn bọt, không có biến chứng gì đáng chú ý (Lê Quang Mỹ và Huệ Liên, Bệnh viện Bắc Giang, Y học thực hành 8-1963).
Cần tiếp tục nghiên cứu để có thể hiểu rõ hơn về cây bòn bọt và công dụng của nó.
Chú thích:
Có một số tác giả cho rằng cây này là Glochidion velutium Wight. Cần phải kiểm tra lại. Trung Quốc cũng sử dụng cây Glochidion puberum (L) Hutch thuộc cùng họ và cùng có công dụng.
Hãy tham khảo thêm thông tin tại www.lrc-hueuni.edu.vn để hiểu rõ hơn về cây bòn bọt và những công dụng của nó trong y học cổ truyền.
